عقایدی که تفتیش شد

«چه کسی چنین حرفی را زده است!؟... من هرگز چنین حرفی را نگفته ام ... همه می دانند این زمین است که ثابت است و خورشید به دور آن می گردد ...»

سخنان بالا احتمالا جملاتی است که گالیله مجبور شده است در جلسه دادگاه تفتیش عقایدش بگوید. جلسه ای که در آن نه تنها باید عقایدش را نفی می کرد بلکه باید آن ها را نیز مسخره می کرد تا دیگر فردی جرات ایستادگی در برابر کلیسا و حاکمانش را پیدا نکند. خیلی ها می گویند گالیله پس از اتمام جلسه بر روی زمین دادگاه نوشت:«ای زمین، با این حال این تویی که می چرخی» و خیلی سریع هم مجور شد آن را پاک کند. اما گویا قدرت این نوشته بالاخره کار خود را کرد تا جایی که در دهه 90 پاپ ژان پل دوم سرانجام جسارت به خرج داد و اشتباه کلیسا را پذیرفت و با ساختن مجسمه ای از گالیله در واتیکان از او اعاده حیثیت کرد.

هفته ای که پشت سر گذاشتیم متقارن با زمان دادگاه تفتیش عقاید گالیله بود. به همین بهانه نگاهی کوتاه نه به زندگی گالیله بلکه به مشاهدات و کشفیات او خواهیم داشت.

زندگی نجومی گالیلئو گالیله شاید با ساخت وسیله ای شروع شد که می توانست اشیا را 3 برابر بزرگتر نشان دهد. او بعدها توانست با اصلاحاتی بر روی این وسیله، بزرگنمایی تلسکوپش را به عدد 30 ارتقا بدهد. این ابزار بلافاصله به عنوان یک تلسکوپ زمینی، برای دیدبانی کشتیهایی که به سواحل ونیز نزدیک می شدند به کار گرفته شد. اما گالیله برخلاف بقیه دوست داشت از درون تلسکوپش آسمان را نظاره کند. علاقه گالیله به تماشای آسمان از دورن تلسکوپش باعث شد 4 قمر سیاره مشتری را که به دور آن در حال گردش بودند کشف کند. دیدن این منظره گالیله را به یاد منظومه شمسی مطابق آنچه کپرنیک می گفت انداخت و همین کشف تبدیل به یکی از براهینی شد که توانست منظومه کپرنیک را اثبات کند. (دیدن اقمار سیاره مشتری با چشم غیر مسلح ممکن نیست اما سیاره مشتری این روزها در هنگام سحر با قدر 2.4-در جنوب شرقی آسمان درخشانترین جرمی است که نورافشانی می کند.)

گالیله همچنین پی برد که آنچه با چشم غیر مسلح در آسمان به صورت توده ای ابری نمایان است در واقع گروهی ستاره است که با تلسکوپ، جدای از هم دیده می شوند. در واقع این وسیله، در تمام نواحی آسمان ستارگان بسیاری را آشکار کرد که نور بسیار ضعیفی داشتند و با چشم غیر مسلح دیده نمی شدند. گالیله در این باره می گوید: «من مصمم بودم کل صورت فلکی جبار را ترسیم کنم اما تعداد زیاد ستاره ها و نیاز به دقت مستاصلم کرد و از این رو تلاش در این راه را به وقت دیگری موکول کردم، زیرا بیشتر از 500 ستاره جدید در مجاورت ستارگان قدیم یا در میان آنها پراکنده بودند.»

بعد از کشف اقمار مشتری شاید مهمترین کشف گالیله این باشد که او متوجه شد سیاره زهره هم مانند ماه دارای اهله است. این مشاهدات برای نخستین بار نشان می داد که نظام بطلمیوسی نمی تواند واقعیت را نشان دهد و باید جایگزینی برای آن پیدا شود.( دیدن اهله زهره بدون تلسکوپ مقدر نیست اما سیاره زهره بعد از غروب خورشید در سمت غرب آسمان همانند نگینی درخشان قابل مشاهده است.)

گالیله علاوه بر تمام این کشفیات توانست لکه های خورشیدی را نیز مشاهده کند و تشخیص داد که آنها روی سطح خود خورشید جای دارند. او با تهیه جدولی از حرکت این لکه ها، دوره چرخش خورشید را تعیین کرد. البته چون در نزد فیلسوفان آن زمان هرگونه نقصی در  اجرام سماوی غیرقابل تصور بود به این ترتیب بار دیگر گزارش او به سخره گرفته شد.

گالیله نخستین کسی بود که توانست متوجه شود نور ماه از خودش نیست و بر روی آن گودال هایی وجود دارد. همچنین او توانست حلقه های زحل را نیز مشاهده کند. ( ماه امشب به صورت بدر کامل در آسمان است و همزمان با غروب خورشید از سمت شرق طلوع خواهد کرد. امروز خسوف جزیی نیز در بیشتر مناطق آسیای شرقی، استرالیا و اقیانوس آرام قابل رویت است. سیاره زحل نیز پس از غروب خورشید در ارتفاع زیادی از جنوب غرب آسمان قابل مشاهده است.)

تنظیم برای تبیان:

م.ح.اربابی فر